महाराष्ट्रातील मृदा वैशिष्ट्यपूर्ण आहे .ज्या प्रमाणे महाराष्ट्रातील प्राकृतिक विभाग वेगळे वेगळे पडतात त्याच प्रमाणे महाराष्ट्रात विविध प्रकारच्या मृदा आहेत . खरे तर महराष्ट्रात गाव बदलले की भाषा व माती दोन्हीपण बदलतात ही तर म्हणच आहे . महाराष्ट्रातील शेती ( AGRICULTURE ) व वनांचा ( FOREST ) अभ्यास करण्यासाठी महाराष्ट्रातील मृदेचा अभ्यास आवश्यक आहे .
महराष्ट्रात पठाराच्या उंचवट्यावर भरड उथळ प्रकारची मृदा आहे . मैदानावर मध्यम काळी मृदा आहे . तसेच नद्यांच्या खोऱ्यात सुपीक काळी मृदा आहे. कोकण किनाऱ्या लगत किनाऱ्यावरची गाळाची मृदा आहे . डोंगरउतारावर व घाटमाथ्यावर तांबूस ( तपकिरी ) मृदा आहे . महाराष्ट्र पठार व पूर्व विदर्भात उंचावट्याच्या भागात पिवळसर तपकिरी मृदा आहे . कोकणच्या काही भागात जांभा मृदा आढळते तर काही भागात खारी मृदा आहे . महराष्ट्रातील मृदेचे मुख्य प्रकार खालील प्रमाणे आहेत .
महाराष्ट्रातील मृदेचे मुख्य प्रकार ( IMPORTANT TYPES OF SOIL IN MAHARASTRA ) :-
- काळी मृदा ( रेगुड मृदा )
- जांभा मृदा
- किनाऱ्याची गाळाची मृदा
- तांबडी मृदा ( पिवळसर मृदा )
काळी मृदा (BLACK SOIL) :-
काळ्या मातीला रेगुड मृदा असेही म्हणले जाते . या मातीने महाराष्ट्रातील म्हणजेच दक्खनच्या पठारावरील सर्वात जास्त भाग व्यापला आहे . महाराष्ट्रातील सर्वात महत्वाची मृदा म्हणून या मातीचा उल्लेख केला जातो सोबतच या मातीला कापसाची माती असेही म्हणले जाते .
सह्याद्री पर्वताच्या पूर्वेकडे घाटमाथा पर्वत ओलांडल्यावर संपूर्ण प्रदेश काळ्या मातीचा आहे . परंतु ह्या मातीचे स्वरूप सर्वत्र सारखे नसते . मृदेच्या थराची जाडी बदलते व सोबत मातीचा रंगही बदलतो . मातीच्या बदलत्या रंगानुसार ह्या मातीचे काही प्रकार पडतात .
- दरीतील गडद काळी मृदा
- मैदानावरील मध्यम काळी मृदा
- उथळ काळी मृदा
- आदि …
गुणधर्म :-
- नद्यांच्या खोऱ्यात सुपिकतेचे प्रमाण जास्त असते .
- ओलावा टिकून धरण्याची क्षमता असते .
- सुपीकता कमी होत नाही .
- मान्सूनच्या पावसाचा अत्त्यांत जास्त उपयोग होतो .
- जास्त पाणी झाल्यास दलदलयुक्त जमिनीत रूपांतर होते .
मुख्य पिके :-
- कापूस
- गहू
- ज्वारी
- तंबाखू
- जवस
- कडधान्य
- ऊस
- फळबागा
- आदि …
जांभा मृदा :-
महाराष्ट्र राज्यात मुख्यतः पश्चिम भागात रत्नागिरी , सिंधुदुर्ग , रायगड व कोल्हापूर या जिल्ह्यात ही मृदा मिळते . सोबतच उंच डोंगराळ भागात ही मृदा मिळते . गडचिरोली जिल्ह्यात काही प्रमाणात ही मृदा आढळते .
गुणधर्म :-
- मुख्यतः तांबूस तपकिरी व तांबड्या रंगाच्या छटा आढळतात .
- उंचावरच्या मृदेत ओलावा टिकून धरण्याची क्षमता कमी असते .
- सखल प्रदेशात काही प्रमाणात ओलावा टिकून धरते .
- ही मृदा उथळ , खडकाळ व पातळ स्वरूपाची असते .
मुख्य पिके :-
- फळबागा
- हापूस आंबा* ( रत्नागिरी )
- काजू
- चिकू
- आदि ….
*ह्या भागातील हापूस आंबा भारतातच नव्हे तर संपूर्ण जगात प्रसिद्ध आहे . हा आंबा मुख्यतः निर्यात केला जातो .
किनाऱ्याची गाळाची मृदा :-
ही मृदा मुख्यतः समुद्र किनारी मिळते व महाराष्ट्र मध्ये अरबी समुद्र किनारा 720 किमी लाभला आहे . या किनाऱ्याची मृदा गाळाची मृदा असते .याच मृदेला भाबर मृदा म्हणून ओळखले जाते .
गुणधर्म :-
- क्षार खूप मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध असते .
- भाबर मृदा म्हणून ओळख आहे.
- मुख्यतः पिकांना उपयुक्त नाही .
मुख्य पिके :-
- नारळ
- तांदूळ
- पोफळीच्या बागा
- आदि ….
तांबडी मृदा :-
ही मृदा पिवळसर मृदा म्हणूनही ओळखली जाते . सह्याद्रीच्या पर्वतमय भागात ही मृदा आढळते . मुख्यतः वैनगंगा नदीच्या खोऱ्यात ही मृदा आहे .
गुणधर्म:-
- या मृदेत रचना , रंग व रासायनिक पदार्थाचे प्रमाण स्थिर नसते . या कारणामुळे सुपीकता स्थिर नसते .
- सुपीकता कमी असते .
- उंचावर पातळ थर , वाळूमिश्रीत व कमी सुपीक असते .
मुख्य पिके :-
- भरड धान्य
- बाजरी
- तांदूळ
- काही प्रमाणात फळबागा
- आदि …
तरी या लेखात आपण जाणून घेतले महाराष्ट्रातील मुख्य मृदेच्या प्रकाराबद्दल . तरी तुम्हाला आमचा लेख कसा वाटला हे कंमेंट (comment) मध्ये नक्की कळवा . तुम्हाला स्पर्धा परिक्षाबद्दल कोणत्याही विषयाचे मार्गदर्शन हवे असेल तर कळवा . आपली मागणी लवकरच पूर्ण केली जाईल . अधिक माहितीसाठी वाचत रहा STAY UPDATED …